Fotograaf Koen Broos legde een sprekende stilte vast in het Kasteel van GAASBEEK

In 2020 sloot het Kasteel van Gaasbeek de deuren voor een grootschalige restauratiecampagne. Drie jaren lang transformeerde het kasteel tot een heuse werf. De collectiestukken werden voor het eerst in lange tijd gescheiden van hun vertrouwde plek en vonden een tijdelijk onderkomen in depots. Bezoekers en suppoosten werden ingeruild voor werklui, restauratoren en architecten. In het voorjaar van 2023 zaten de ruwe werken erop, de kasteelinterieurs waren een voor een gerestaureerd. De collectie was nog niet teruggekeerd, een sprekende sprankelende leegte maakte zich meester van de kamers en gangen. Het deed je anders kijken naar het gebouw, naar de wanden, de kleuren, de vele details en het licht. Wie beter dan fotograaf Koen Broos om dit unieke moment in de kasteelgeschiedenis te capteren in zijn poëtische beeldtaal? We nodigden hem uit om zich te wentelen in het lege decor en het door zijn ogen vast te leggen. Als herinnering aan een moment dat niet snel zal terugkeren. Het resultaat is even bijzonder als de sfeer die toen in het kasteel heerste en dwingt met zachte hand een vertraging van je blik af.

Wat voelde je tijdens je tocht door het kasteel, gewapend met je fototoestel?

“Vele vragen gingen door mijn hoofd, zowel voor als tijdens het fotograferen. En het is zeker niet zo dat die vragen opgelost zijn nu. Een vraag die vaak terugkeert in mijn werk is: kan je iets fotograferen dat er niet is? Kan je door een beeld te laten zien een suggestie opwekken van een leven dat er zou kunnen zijn? Kan je daardoor terugkeren in de geschiedenis van een plek en voelbaar maken dat er buiten het kader nog heel veel anders is? Dat de cadrage maar een raam is waarlangs je naar binnen stapt.”

Waar ging je naar op zoek?

“Licht is waar ik steeds naar zoek omdat er zo’n zeggingskracht vanuit gaat. Het houdt me al heel mijn leven bezig. Soms sluipt het om een hoek, soms dringt het zich enorm op. En toch lopen we er zo vaak aan voorbij, we zien het al niet meer. Die eenvoud van het licht, de totale puurheid en het onbuigbare ervan vind ik heel fascinerend. Hoe valt het licht naar binnen door de oude glasramen van het kasteel? Legt het de basis van de sfeer die er voor zorgt dat we het verleden, het heden en de toekomst kunnen zien? En in welke volgorde? Of loopt het gewoon door elkaar en staat het ons zo toe te dagdromen in elke richting? Een boeiende zoektocht.

Ik hoop in elk geval dat ik met de beelden mensen mee laat wegdromen. Naar wat het was of naar wat het nog zal worden.”

De laatste eigenares van het kasteel, markiezin Arconati Visconti, gaf het kasteel aan het einde van de 19e eeuw zijn romantische restyling en richtte het in museum voor haar enorme kunstcollectie. De droomburcht die toen ontstond, heeft ook nu iets van een tijdsmachine. De markiezin gebruikte het als decor, als toevlucht naar een verleden dat ze nooit beleefde. Ze schreef: ‘Le présent me dégoûte et le futur me fait peur’. Voelde je haar aanwezigheid op de een of andere manier?

"Ik verschiet wel van die gedachte van haar, omdat het zo negatief klinkt. Al geeft het heel mooi weer dat ze in een tijdscapsule leefde. Ze bouwde haar eigen wereld, een veilig nest voor wie ze was. En heel de sfeer die ze rond zichzelf opzette met de zelfportretten in pagekostuum als voorbeeld bij uitstek. Dat heeft altijd een heel positieve invloed op mij, iemand die vrijgevochten is, die haar weg gaat en geen andere. En net dat voelde ik ook in het kasteel, vooral in haar appartement met de wonderbaarlijke badkamer. Steeds had ik het gevoel dat ze plots kan opduiken, uit het licht de hoek om draaien en dat ik er net een glimp van kon opvangen. Ze is voor mij nog steeds in het kasteel, de illusie van haar aanwezigheid is zo heerlijk om te voelen, het was als een lege scene, een podium. Een leegte die je zelf kon invullen terwijl je de stilte aanhoorde, de klanken van buiten aanhoorde en zag hoe het licht de ruimtes tot leven wekte. Steeds weer. Ja, ze leeft!"

Intussen is de kasteelcollectie weer thuis en schittert ze in een nieuwe scenografie. Hoe ervaar je dit, na de leegte waarin je je in 2023 mocht onderdompelen? Hoe verschilt het?

"Ik bezocht het kasteel sinds het opnieuw gevuld is, en ja dat is iets helemaal anders. Heel bijzonder dat ik beide beelden heb gezien, het is niet te vergelijken. Al kan je je nu veel beter inbeelden hoe de markiezin daar geleefd heeft, maar ook de mensen voor haar. De grandeur en alle kunst maakt het tot een rijk geheel. In elk huis of kasteel, van welke tijd dan ook, vraag ik me af hoe de mensen er leefden. En wat ze er dan allemaal deden. Die vragen blijft ik me stellen terwijl ik er rond loop. Zelf hou ik daarom van het gegeven van de illusie, je ziet iets dat er niet is en je neemt dat gevoel op. Dat is ook de grote zoektocht geweest met de beelden, iets dat er niet meer is laten verder leven. Het verankeren in iets dat we nu toch kunnen zien of voelen. De Silent Stage weerklank geven."

Drie beelden uit A Silent Stage zijn te bewonderen in Caffè Carletto. In de museumshop kan je een serie van tien postkaarten met beelden van Koen Broos aankopen.