TERNAT in de vorige eeuw(en): De Greef en Sinterklaas

De greef en grevin van Halfvasten werden veelvuldig afgebeeld op koekplanken. Beiden zijn ze meestal uitgedost in een zonderling 18e eeuws kostuum, beiden dragen ze aan hun arm een korfje met vijgen en rozijnen, koek en een ‘Heintje op een stekske' (een broodmannetje op een stokje) terwijl ze beiden ook dreigen met een roede. Ze vormen daarmee een lentepaar dat men in heel Europa terugziet in folkloristische tradities.

Bruegel: de strijd tussen vasten en carnaval

De Graaf van Halfvasten deelt sinaasappelen uit in Antwerpen (foto: Oude Vlaamsche kinderfeesten & volksvermaken)

De Sint is net vertrokken, met of zonder zwarte pieten. Blijkt dat die Sint eigenlijk een 'vrij recent' commercieel evenement is. Voor WO II kwam bij de meeste plattelandskinderen met halfvasten de Greef op zijn schimmel om het bakje van de kinderen te vullen met koekjes. Een rondvraag bij senioren leert dat voor WO II meestal enkel de Greef bij hen op bezoek kwam. Sinterklaas was voor de boerenmensen "chichi van Brussel"en kwam enkel bij de meer gegoede burgers. De Greef - de Greif in het Ternats - was de weldoener van de kinderen van de gewone werkman. De kinderen zongen "sinte greif, sinte grol, doet mijn bakske vol".

De graaf van halfvasten of SINTE-GREEF was geen martelaar maar gewoon één van de Carnavalheiligen. Hij werd overal in het vroegere Graafschap Vlaanderen (Nord-Pas de Calais inclusief) en het Hertogdom Brabant gevierd. Men noemt Halfvasten het: "scheen van winter en zomer. Aangezien er rond dezen dag dikwijls een onweder in de lucht hangt, zegt men, als het de eerste maal dondert: de zomer en de winter scheen, of ze zijn aan 't vechten. De Zomergraaf komt en steekt den winter buiten." Zo ging op zondag van Laetare (halfvasten) de ‘Greef van Halfvasten’ rond die snoep, noten en andere lekkernijen te grabbel gooide.”[3] Zoals nu ook SINTERKLAAS werd hij nagemaakt in deeg en verkocht als Sintergreefkoek. De Greef rijdt op een witte schimmel en brengt kinderen snoepgoed en cadeaus.

POL DE MONT : "Sinter Greef … een wereldlijken Sint Niklaas"

Pol de Mont beschouwde in de negentiende eeuw het feest van Sinter Greef als algemeen bekend. Hij beschrijft in het Nederlandsch Tijdschrift voor Volkskunde, jrg. IV, 1891, p. 24, de kindervriend als volgt: "In de verbeelding der kinderen neemt hij de gedaante aan van een wereldlijken Sint Niklaas: evenals deze rijdt hij op een wit paard rond de wereld over bosschen en daken heen , evenals deze houdt hij heel het jaar een waakzaam oog op het gedrag der kleinen, evenals deze dringt hij in den mysterieusen Half-Vastennacht door de schouw in de huizen om de kleinen in evenredigheid tot hun deugdzaamheid te beloonen.” In hoogsteigen persoon schijnt Pol de Mont hem evenwel nooit gezien te hebben, maar “volgens verscheiden mijner correspondenten (verschijnt) ook in enkele dorpen der Kempen, de Greef van Half-Vasten niet enkel in verbeelding, maar ook in levenden lijve (…). Volgens getuigenis van een onderwijzer zag men tot voor weinige jaren zag men ‘s namiddags voor Halfvasten langs de straten: een in 't wit gekleed persoon op een wit paard rijden, gevolgd door al de kinderen van het dorp. Dit was de Greef. Hij droeg aan den arm eenen korf gevuld met lekkernijen en wierp die onder de kinderen te grabbelen. Doorgaans speelde de zoon van den burgemeester of een zijner dienstboden Greef.”

SINTERKLAAS, DE ARME BROER VAN SINTEGREEF (Felix Timmermans)

In Vlaanderen, zegt Felix Timmermans, bracht Sinterklaas, de arme broer van Sintegreef, vroeger slechts een koppel pruimvlaaikes of een koeken tikkenhaantje met een pluimken in z'n gat, maar nu de menschen allemaal rijk zijn, begint hij Sintegreef hoe langer hoe meer concurrentie aan te doen. Toch is het A a p k e n op een s t e k s k e n met een p l u i m k en i n zijn b è k s k e n , althans op het platteland, nog de voornaamste feestgave gebleven. Ook verschijnt er een enkele maal een koekeman te peerde als afspiegeling van den heiligen bisschop en kindervriend zelf. (J. H. Nannings 1932)

Bibliografie

Vaantjesboer Halle

Bakkerijwiki

Erfgoed Ternat (Facebook)

In de afgelopen jaren verschenen er in Editiepajot onder de noemer "Ternat in de vorige eeuwen" verscheidene artikels over de geschiedenis van de gemeente. Die werden gebundeld in een pdf die online staat