Hoe gaat het met de natuur in de Vlaams-Brabantse gemeenten?

Rapport 'Natuur in Cijfers'

Hoeveel natuur is er in elke Vlaams-Brabantse gemeente en hoe scoort die in vergelijking met de rest van de provincie en Vlaanderen? De Vlaamse provincies sloegen de handen in elkaar en brachten het cijfermateriaal over natuur samen in provincies.incijfers.be. Via dit online platform kan men voortaan voor elke gemeente een kant-en-klaar natuurrapport downloaden.

Voor alle Vlaamse gemeenten is natuur en groene ruimte een belangrijk beleidsthema. Ze hebben natuurterreinen in eigendom, vergroenen schooldomeinen en openbare ruimtes, ondersteunen de bescherming van bedreigde diersoorten en maken gebruik van natuurlijke oplossingen om klimaatadaptieve maatregelen te nemen.

"Maar het verzamelen van cijfergegevens rond natuur is voor heel wat gemeenten een struikelblok", zegt Bart Nevens, gedeputeerde voor leefmilieu. "Nu is er dus het rapport 'Natuur in Cijfers' dat een helder overzicht van de natuurwaarden, groengebieden en leefkwaliteit in onze provincie geeft. Met kaarten, cijfers en voorbeelden biedt het een handig instrument voor gemeentebesturen en beleidsmakers om lokaal natuurbeleid te versterken."

Per (Vlaams-Brabantse) gemeente kan men een natuurrapport downloaden.

Als voorbeelden geven we hier de rapporten van Diest, Landen, Liedekerke en Opwijk alsook dat van de provincie Vlaams-Brabant.

Het natuurbeleid is gebaseerd op duidelijke plannen die aangeven waar en welke natuur er beschermd wordt. De ruimteboekhouding geeft een overzicht van hoe de grond wordt gebruikt. Door te kijken naar de oppervlakte van groene bestemmingen, zoals natuur- en reservaatgebieden, bossen en ander groen, zoals parken, bufferzones en speelbossen, krijgt men een globaal beeld van de beschikbare natuur en het groen in een gebied.

Vlaams-Brabant heeft meer groene bestemmingen dan het Vlaamse gemiddelde

In Vlaams-Brabant is 17,8% van het grondgebied bestemd voor natuur en groen. Dat zijn bossen, parken en natuurreservaten. Dit is een groter deel dan in de rest van Vlaanderen, waar gemiddeld 15,5% van het land voor groene ruimte bestemd is.

De grafiek hieronder toont aan dat verschillende gemeenten in Vlaams-Brabant meer groene zones hebben dan de meeste andere gemeenten in Vlaanderen.

Het natuurlijke netwerk van Vlaams-Brabant is uitgebreider dan in de rest van Vlaanderen

In Vlaams-Brabant is de natuur beter beschermd dan gemiddeld in Vlaanderen.

Met 9,4% van het grondgebied dat deel uitmaakt van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN), heeft deze provincie een hoger percentage beschermd natuurgebied dan het Vlaamse gemiddelde van 7,7%.

Het VEN vormt samen met het IVON (Natuurverbindingsgebieden van het Integraal Verwevend en Ondersteunend Netwerk) een belangrijk systeem voor het behoud van de biodiversiteit.

Maar natuur beperkt zich niet alleen tot deze groene bestemmingen. Ook buiten deze afgebakende kerngebieden is er natuur.

"De provincies spelen een belangrijke rol bij het verbinden van al deze natuur tot een veerkrachtig en biodivers groen-blauw netwerk. Dat doen we in samenwerking met partners, zoals de lokale besturen, natuur- en milieuorganisaties en de Vlaamse overheid", zegt gedeputeerde Bart Nevens.

Het rapport geeft ook een zicht op de Europese natuurdoelen. Deze worden in Vlaanderen afgebakend door speciale beschermingszones voor leefgebieden en vogels. Samen vormen deze gebieden het Natura 2000-netwerk.

Toestand van de natuur: Hoe is het gesteld met onze natuur?

De Biologische waarderingskaart (BWK) geeft een beeld van de natuurkwaliteit. Ze brengt de vegetatie in kaart en duidt de biologische waarde aan van de aanwezige ecotopen, de kleinste ecologisch onderscheidbare gebieden in het landschap. Dat gaat van 'biologisch zeer waardevol' tot 'biologisch minder waardevol'.

In Vlaams-Brabant is 22,8% van de oppervlakte zeer waardevol of waardevol volgens de BWK, wat hoger ligt dan het Vlaams gemiddelde. Het is heel belangrijk om deze natuur te behouden want ze is vaak niet snel te vervangen.

Natuurgebieden als wapen en gewapend tegen de klimaatverandering

De Biologische waarderingskaart vormt ook de basis om gebieden met waardevolle leefgebieden en belangrijke dieren aan te duiden. Het rapport bespreekt de cijfers van enkele belangrijke natuurtypes, zoals natte natuur en bos.

Natte natuur of wetlands krijgt steeds meer aandacht. Dat gaat over moerassen, natte heide, veengebieden, natte graslanden en bossen. Maar ook open water, zoals poelen, vijvers, uitgegraven plassen, kunstmatige waterbekkens, rivieren en kanalen.

Wetlands zijn niet alleen belangrijk voor de natuur maar leveren ook tal van diensten.

Ze ondersteunen landbouw, zorgen voor drinkwater, bieden recreatiemogelijkheden, beschermen tegen overstromingen en droogte en helpen temperatuurschommelingen te dempen.

Toch verdween in Vlaanderen bijna driekwart van de wetlands in de tweede helft van de 20ste eeuw. Dat kwam door drooglegging, drainage, ophoging, verharding, grondwaterwinning en havenuitbreiding. Alleen diepe of kunstmatige plassen namen toe, vaak als gevolg van ontginning of de aanleg van havendokken.

In Vlaams-Brabant was rond 2015 nog 7.512,66 hectare wetlands over. In de jaren 1950-60 was dat nog 22.990,81 hectare. Dat betekent een afname van maar liefst 67,32%.

Het natuurrapport vergelijkt de historische oppervlakte met de huidige situatie. Het verlies laat zien hoeveel ruimte er is voor herstel. In theorie zou tot 88% van de oorspronkelijke wetlands in Vlaanderen hersteld kunnen worden als er een sterke beleidsinspanning komt.

Bossen zijn belangrijk voor biodiversiteit en leveren belangrijke diensten zoals verkoeling en koolstofopslag. Een groot en sterk netwerk van goed ontwikkelde bossen is essentieel om deze functies te beschermen tegen de impact van klimaatverandering.

In Vlaams-Brabant bestaat 13,0% van de totale oppervlakte uit bos, tegenover 11,0% in het Vlaams Gewest.

Natuur en leefkwaliteit: een blik op de nieuwe groennormen

Groen in de stad is belangrijk voor een goede leefkwaliteit. Daarom zijn er in 2024 nieuwe Vlaamse groennormen opgesteld om dit meetbaar te maken. Deze normen volgen de 3-30-300-regel: elke woning zou 3 zichtbare bomen moeten hebben, minstens 30% van de omgeving moet uit ‘klimaatgroen’ bestaan, en er moet toegankelijk groen zijn binnen 300 meter.

Beheer: Duurzame toekomst voor natuurontwikkeling en -behoud

Natuur steunt op natuurlijke processen. Maar niet elk natuurtype kan zonder menselijke hulp blijven bestaan. Heidegebieden en hooilanden zijn daar goede voorbeelden van.

Ze zijn ontstaan door eeuwenlang beheer door de mens. Deze halfnatuurlijke natuurtypes zijn het resultaat van traditionele landbouw waardoor erg biodiverse leefgebieden ontstonden. Om deze zeldzame soorten te behouden, worden deze gebieden actief beheerd door ze bijvoorbeeld te laten begrazen of gefaseerd te maaien. Zo kan de biodiversiteit behouden blijven.

Sinds 2015 biedt het herziene natuurdecreet in Vlaanderen een duidelijk wettelijk kader voor bos- en natuurbeheer. Het natuurbeheerplan, met daarin 4 soorten beheerplannen, is hierin een belangrijk document.

"Maar natuur beperkt zich niet tot reservaten. Natuur is overal om ons heen. Veel soorten proberen te overleven in de kleine ruimtes die onze ruimtelijke ordening overlaat. En dus zijn er overal wel kansen om leefgebieden uit te breiden en het groen-blauwe netwerk te versterken. Bijvoorbeeld door bermbeheerplannen of samenwerkingen met landbouwers via beheerovereenkomsten", besluit gedeputeerde Bart Nevens.